Emergent gedrag van een systeem (dat in ons geval vaak als ongewenst wordt ervaren en daarom een probleem wordt genoemd) ontstaat door de interactie van verschillende factoren. Een aantal van die factoren beïnvloed het probleem direct. Maar er zijn nog veel meer factoren die het probleem beïnvloeden. Ze doen dat alleen indirect. Toch kunnen indirecte factoren een goede kandidaat zijn om met interventies aan te passen. Daarover gaat deze blog.
De makkelijkste manier op dit duidelijk te maken, hoop ik, is met een systeemdiagram. Als je een systeemdiagram bekijkt, dan staan daarin heel veel factoren die het ongewenste emergente gedrag (het probleem dat wordt geanalyseerd) beïnvloeden. Kijk maar eens naar dit causal loop diagram over armoede en gezondheid door de gemeente Den Haag.
Invloed indirecte factoren.
Het centrale probleem (het ongewenste emergente gedrag) van dit diagram staat dik gedrukt: Gezonde levensverwachting van mensen in armoede. Je ziet vier beïnvloedingsrelaties (er komen 4 pijlen uit): twee positieve (blauwe pijlen met een +: Emotioneel welzijn en Fitheid) en twee negatieve (rode pijlen met een -: Ziektelast en Chronische stress). Een verhoging van de positieve factoren, of verlaging van de negatieve factoren, zorgen dat de Gezonde levensverwachting omhoog gaat. Jammer genoeg zijn dit persoonlijke factoren die een gemeentelijke overheid niet direct kan beïnvloeden. Voor vermindering van bijvoorbeeld Ziektelast moet je bij een dokter zijn, niet bij de gemeente.
Maar Ziektelast wordt ook beïnvloed door drie factoren: Gebruik zorg, Kwaliteit fysieke leefomgeving en Leefstijl. Deze drie factoren beïnvloeden het probleem dus indirect. Sterker nog, met uitzondering van de vier directe factoren, zijn alle elementen in dit systeem indirect factoren. Al deze factoren hebben invloed op het probleem. (logisch, anders stonden ze niet in dit plaatje)
Voorbeeld
Kijk bijvoorbeeld naar de factor Kwaliteit fysieke leefomgeving. Dit is iets waar de gemeente wel invloed op heeft. Deze beïnvloed Gezonde levensverwachting op verschillende manieren:
- Via Ziektelast naar Gezonde levensverwachting. Je kunt hier bijvoorbeeld denken aan luchtvervuiling. De gemeente beïnvloedt dit bijvoorbeeld door verkeersmaatregelen. Of denk aan het vervangen van oude loden waterleidingen, goed werkend riool, maar ook door voldoende groen en ruimte.
- De Kwaliteit fysieke leefomgeving beïnvloedt via Leefstijl ook de Ziektelast, die uiteindelijk de Gezonde levensverwachting beïnvloedt. Als het buiten voldoende veilig, groen en ruim is, zijn mensen eerder geneigd om te lopen of te fietsen, buiten te sporten (wat goedkoper is dan de sportschool) of met de kinderen te gaan wandelen. Deze Leefstijl is gezonder en beïnvloedt zo de Ziektelast. Bovendien zorgt deze leefstijl voor meer Fitheid wat de Gezonde levensverwachting direct beïnvloedt.
- Kwaliteit fysieke leefomgeving beïnvloedt ook de Kwaliteit sociale leefomgeving. Is het veilig genoeg om naar buiten te gaan? Kun je je buren ontmoeten in bijvoorbeeld een speeltuin, buurtcentrum of buurtwinkel? Die Sociale leefomgeving beïnvloedt weer Sociale inclusie, die Emotioneel welzijn beïnvloedt. Dit is een directe factor is voor Gezonde levensverwachting.
- Verder beïnvloedt Kwaliteit fysieke leefomgeving indirect ook de Chronische Stress. Dat pad gaat via Kwaliteit sociale leefomgeving en Sociale inclusie.
Zo zie je dat deze indirecte factor Kwaliteit fysieke leefomgeving op verschillende manieren van invloed is op het probleem Gezonde levensverwachting (Er zijn er nog meer, zoek maar). Het lijkt dus een krachtige interventie. Voor de Gemeente is het lastig dat de looptijd van een interventie in de Fysieke leefomgeving lang is. De daaruit volgende effecten op de Gezonde levensverwachting zullen ook niet gelijk duidelijk zijn. Het duurt dus lang voor je de investering ‘eruit’ hebt. Maar even voor context: goed drinkwater en goede riolering heeft meer invloed gehad op de volksgezondheid dan welke medische vooruitgang dan ook.
Tip
Dit voorbeeld laat zien dat indirecte factoren ook interessant zijn voor interventies. In dit voorbeeld waren de direct factoren niet door de gemeente te beïnvloeden. Het is dus logisch dat je in dat geval gaat kijken naar de indirecte factoren. Maar zelfs als je de directe factoren wel kunt beïnvloeden, moet je ook naar de indirecte factoren kijken. Soms zijn interventies om indirecte factoren te veranderen effectiever omdat ze via verschillende paden en verschillende elementen lopen. Maar hé, het is complex, dus er zijn geen garanties.
Afsluitend is dat is dus de tip:
Bekijk bij het zoeken naar interventies om complexe problemen op te lossen ook de indirect factoren, zelfs als de directe factoren beïnvloedbaar zijn .
Nog meer tips? Lees deze tip over het het belang van praten met je cliënt.
Meer weten? Kijk waarom kennis over complexiteit belangrijk is voor pedagogen.
Niet alle problemen zijn hetzelfde. Lees hier welke problemen je anders (complex) moet aanpakken.
Klik hier voor het rapport van de gemeente Den Haag.
Zelf zo’n systeemdiagram maken om inzicht te krijgen in een probleem? Doe een Group Model Building workshop met je hele team!
