Gezinnen en families (pedagogische systemen) ontwikkelen in de loop van de tijd patronen. Je kunt hierbij denken aan de verhoudingen tussen de gezinsleden, de manier van communiceren en het gedrag van personen in het systeem. Deze patronen zijn redelijk constant door de tijd en ontstaan vanzelf uit de onderlinge interactie. We noemen deze patronen emergent gedrag van het systeem. Wanneer het emergent gedrag redelijk constant is, zeggen we dat het systeem in evenwicht is. Als dappere pedagoog komen we in beeld als de het emergente gedrag, de patronen, ongewenst zijn of schadelijk voor de ontwikkeling van het kind. Maar hoe ontstaat dat gedrag en hoe kunnen we dat emergente gedrag veranderen? Voor het antwoord moet je iets weten over attractoren en pedagogiek.
Een evenwicht ontstaat onder druk van alle elementen in het systeem. De elementen kunnen verschillende kanten op drukken, maar het totaal van de druk van alle elementen bepaalt uiteindelijk het evenwicht. Een element dat druk uitoefent naar een bepaald evenwicht, noemen we een attractor. Je kunt ook zeggen dat de attractor een systeem in de richting naar een bepaald evenwicht trekt. In het Engels ‘to attract’, vandaar de term attractor.
Attractoren
Voor deze blog was ik op zoek naar een voorbeeld waar iedereen zich wat bij voor kon stellen. Dus nu even niets over jeugd en jeugdzorg, maar een voorbeeld over mijzelf.
Ik ben van nature niet een beweger. Ik zit het liefst met een boek op de bank. Maar ik weet dat bewegen belangrijk is. Goed voor hart en bloedvaten. En buiten bewegen is goed voor m’n humeur. Dus eens in de zoveel tijd komt er een moment dat ik denk: nu moet het toch echt gaan gebeuren. Ik moet in beweging komen. Het lukt me jammer genoeg maar niet om het vol te houden. Hoe komt dat toch? Nu kun je het zien als gebrek aan wilskracht, gebrek aan motivatie en dat is misschien waar. Maar ik wil het echt! Ik wil echt een strakker lichaam krijgen (hallo zomer). Ik wil echt gezond oud worden! En toch..
En er zijn al heel wat pogingen geweest. Een abonnement op de sportschool (6 weken, denk ik), hardlopen met ‘Run, zombies, Run’ erg leuk, een aanrader), yoga (3 keer) zijn maar een paar van mijn pogingen om fit te worden. Uit het feit dat dit allemaal niet heeft geholpen, kunnen we opmaken dat het in ieder geval geen puzzel is (meer over het verschil tussen puzzels, problemen en zooitjes in deze blog). Laten we het daarom eens bekijken met een complexe blik. (meer over de basisprincipes van complexiteit zie je in deze blog).
Op zoek naar attractoren
We kunnen mijn huidige staat van fitness zien als de staat van mijn systeem en die is in evenwicht. Ik wil naar een evenwicht met een hogere fitness. En ook nog permanent, want ooit heb ik hardlopen 3 maanden vol gehouden, maar toch niet gelukt. Dat evenwicht wordt in stand gehouden door attractoren. Om inzicht te krijgen hoe het komt dat het maar niet lukt om fitter te worden, is het belangrijk om alle attractoren in het systeem te kennen (voor zover dat mogelijk is). Ik heb het volgende plaatje gemaakt:
Ik heb alle excuses opgeschreven waarom ik niet ga hardlopen. Het is saai, ik heb geen zin om vroeg op te staan, ik heb geen tijd, het is te moeilijk, ik ben te moe, ik heb geen zin om vroeg op te staan (deze is echt belangrijk en de moeite waard om twee keer te noemen ;-). Ik heb maar 1 ding gevonden die hardlopen positief beïnvloeden, ik ben wel gemotiveerd.
De attractoren die direct invloed hebben, noemen we 1e orde factoren. Als we dingen willen veranderen, doen we dat het liefste daar. Maar dat is niet altijd het meest effectief. Ik heb bijvoorbeeld niemand om mee te lopen (geen maatje). Als ik dat wel zou hebben, dan zou ik het minder saai vinden, en dus wel gaan lopen. Een maatje hebben beïnvloedt een 1e orde attractor en noemen we daarom een 2e orde attractor. Maar ‘maatje’ beïnvloedt nog meer dingen, direct en indirect.
Met een maatje zou het hardlopen niet alleen minder saai worden, het zou ook helpen als iemand op me zou rekenen om te lopen. Dan wordt het een gewoonte; ik kan ik het inplannen. Het excuus ‘geen tijd’ komt dan te vervallen. En als het niet saai meer was, zou ik het misschien ook niet meer zo erg vinden om vroeg op te staan.
Het lijkt erop dat een maatje voor mij een goede interventie zou zijn.
Andere systemen, andere attractoren
Als iemand anders dezelfde oefening zou doen, zouden er andere dingen in kunnen staan. Iemand zou bijvoorbeeld geen goede schoenen hebben, of geen plek om veilig te kunnen lopen. Het kan zijn dat de attractor ‘Veiligheid’ veel zwaarder weegt als alle anderen. Dan is een cursus zelfverdediging om je veiliger te voelen misschien een veel betere oplossing. Verschillende mensen, verschillenden systemen met verschillende attractoren. En daarom verschillende interventies.
Meer weten over complexiteit en pedagogiek? Lees dat deze blog
Meer over attractoren en evenwichten lees in in deze tip over indirecte factoren.
Lees hier meer over hoe je complexe problemen kunt oplossen.
Nog een voorbeeld over het kiezen van interventies bij complexe problemen? Lees dan hier een voorbeeld over sociaal kapitaal.
