Feedbackloops vindt je in alle complexe systemen. Sterkere nog, het zijn vaak deze loops die het systeem complex maken. Ze vormen de basis van non-lineairiteit en voor het vlindereffect. Maar wat zijn feedbackloops?
In een systeem beïnvloeden de variabelen (of elementen) in een systeem elkaar. Omdat die beïnvloeding vaak te ingewikkeld is om te vertellen, maken we daarvan vaak systeemdiagrammen. De beïnvloeding van een element door een andere element wordt dan aangegeven met een pijl. Elk element in een systeemdiagram heeft minstens 1 pijl heeft. Hij wordt beïnvloed (dan heeft hij de punt van een pijl) of hij beïnvloedt zelf (dan vertrekt er een pijl). Een systeemdiagram met veel elementen heeft dus ook veel pijlen. Onderstaand Causale Loop Diagram (dat is een soort systeem diagram) is een voorbeeld gemaakt over obesitas in kinderen. Het is een wirwar, een netwerk, van causaliteitsrelaties.
Houd goed in je achterhoofd dat het gedrag van het systeem niet wordt bepaald door de eigenschappen van de elementen, maar door de verbanden tussen de elementen. Er zijn specifieke combinaties van elementen en verbanden (patronen) die gekoppeld zijn specifiek gedrag van een systeem. Het simpelste patroon is een feedbackloop. We onderscheiden twee verschillende soorten feedbackloops.
Versterkende of positieve (reinforcing) feedbackloops
Dit is een patroon waarin verandering van een element leidt tot verandering van datzelfde element in dezelfde richting. De simpelst vorm van een versterkende loop bestaat uit 2 elementen die elkaar versterken. Meer rente geeft meer geld, meer geld geeft meer rente. Of, een meer pedagogisch voorbeeld, de beloning van positief bedrag, geeft meer positief gedrag waardoor er meer beloont kan worden. Dat ziet er dan zo uit:
Omdat de twee elementen elkaar blijven versterken, zal een kleine verandering in een van de twee elementen op den duur leiden tot grote gevolgen.
Deze verstekende loop met twee elementen is het meest simpele voorbeeld. Vaak zullen er meerdere elementen zitten in zo’n versterkende loop. Onderstaand voorbeeld is een stukje uit de grote obesitas CLD. Als mensen meer verse groente en fruit kopen, gaan winkels dat meer op voorraad nemen, waardoor er meer beschikbaar is. En daardoor gaan mensen meer vers eten.
De verbanden hoeven niet alleen maar positief te zijn. Twee negatieve verbanden leiden uiteindelijk ook tot een versterkende loop. Kijk maar in dit voorbeeld over zorgbeleid. Let wel op! Een positief verband betekent dat de verandering dezelfde kant opgaat.
In dit voorbeeld zorgt meer Zorgvraag tot minder Zorgbudget per persoon (negatief verband, dus verhoging van het een leidt tot verlaging van het andere). Minder zorgbudget betekent dat minder hulp Beschikbaar is (positief verband, minder leidt tot minder). Omdat mensen niet de hulp kunnen krijgen die ze nodig hebben, leidt minder Beschikbare hulp uiteindelijk tot een hogere Zorgvraag. Wat dan weer leidt tot nog mindere budget, enz. Doordat alle elementen in de loop elkaar versterken, geven kleine verschillen grote gevolgen.
Balancerende of negatieve (goal seeking) feedbackloops
Dit is een patroon waarin verandering van een element leidt tot verandering van datzelfde element in andere richting. Een begrenzende loop zorgt ervoor dat veranderingen opgevangen worden, geen effect hebben. In het simpelste geval zijn ook hier 2 elementen. De een verhoogt de ander, maar de ander verlaagt de ene. Denk bijvoorbeeld aan het creëren van ontmoetingen, iets wat een onderdeel zou kunnen zijn bij het verhogen van sociaal kapitaal.
Als je meer tijd hebt, kun je met meer mensen afspreken. Maar hoe meer mensen je spreekt, hoe minder tijd je hebt. Als je een van de twee verhoogt, gaat de ander naar beneden. Zo ontstaat er dus niet een zichzelf versterkende loop, maar houden de twee elementen elkaar op den duur in balans.
Ook hier geldt, dit is natuurlijk een simpel voorbeeld. Balancerende loops kunnen ook uit meerdere elementen bestaan. Het aantal negatieve verbanden in een balancerende loop is echter altijd oneven.
Als je de zwarte pijlen volgt in het onderstaand voorbeeld uit het CLD van obesitas, dan zie je dat daar drie negatieve verbanden in zitten. Daarom is het een balancerende loop.
In de praktijk
Zodra je als pedagoog met hardnekkige pedagogische problemen te maken krijgt, weet je dat er balancerende loops moeten zijn. Het zijn die balancerende loops die er voor zorgen dat het systeem maar niet wil kantelen. Je moet dan dus die balancerende loop doorbreken. Maar misschien zijn er wel meerdere loops. De beste manier om daarachter te komen is praten met je cliënt, het systeem onderzoeken en dan (samen) tekenen. Of bekijk een probleem met het hele team in een sessie Group Model Building. Kijk dan samen naar het diagram en kijk wat je kan doen om de loops te doorbreken of af te zwakken. Die interventies hebben een grotere kans van slagen.
Meer weten over complexiteit en het belang voor de pedagogiek? Lees dan hier over pedagogiek en complexiteit.
Nieuwsgierig naar feedbackloops? In deze blog staat een TedTalk over feedbackloops in de natuur.
