“Als je het eenmaal ziet, kan je het niet meer niet zien” zei een van mijn studenten ooit. En ik kan dit alleen maar bevestigen. Zodra je de ‘klik’ hebt gemaakt, zie je overal complexe systemen aan het werk. Onlangs werd ik hier weer aan herinnerd bij het lezen van het boek ‘Atomic Habits’ van James Clear
Context
Laten me eerst even de context schetsen. Ik zoek voortdurend naar manieren om mezelf te verbeteren, niet alleen binnen mijn vakgebied, maar ook in het dagelijks leven. Daarom lees ik een paar keer per jaar een soort zelfhulpboek, meestal gericht op productiviteit of gezond leven. Om te ontdekken welke boeken interessant voor me zouden kunnen zijn, maak ik gebruik van Goodreads, een website waarop je bij kunt houden wat je hebt gelezen en aanbevelingen kunt krijgen op basis van je leesgeschiedenis. Zo kwam ik bij het boek ‘Atomic Habits’ terecht.
Het boek Atomic Habits
Het boek draait om het idee dat kleine, consistente verbeteringen in je gewoontes en gedrag enorme impact kunnen hebben op lange termijn. Het boek legt uit hoe gewoontes werken en hoe je positieve veranderingen kunt bewerkstelligen door middel van kleine, haalbare aanpassingen. Het boek bevat veel praktische handvatten die je kunnen helpen om je gewoontes te veranderen, bijvoorbeeld hoe je meer kunt bewegen of minder tijd op sociale media kunt doorbrengen. Zo heb ik bijvoorbeeld Facebook van mijn tablet verwijderd, wat me dagelijks aanzienlijk wat tijd heeft bespaard, maar dat terzijde. De kern van het verhaal is dat kleine veranderingen grote gevolgen kunnen hebben. En hier komt de complexiteit om de hoek kijken.
De auteur illustreert het concept van kleine veranderingen met grote gevolgen aan de hand van het volgende diagram:
Kleine veranderingen hebben grote gevolgen
Dit diagram is handig om de effecten van kleine veranderingen te verduidelijken. Misschien verwacht je dat elke kleine aanpassing onmiddellijk resultaat oplevert. Hij laat dit zien aan de hand van de rechte lijn die aangeeft “wat je denkt dat er zal gebeuren.” Neem bijvoorbeeld het idee om je kind elke dag een minuut eerder naar bed te laten gaan. Dus vandaag om 19:00 uur, morgen om 18:59 uur, de dag daarna om 18:58 uur, enzovoort. In het begin zal dit wellicht weinig verschil maken. Je kind zal waarschijnlijk de impact van één minuut per dag niet opmerken, en jij misschien ook niet.
Maar na een maand komt dit kleine dagelijkse verschil neer op een half uur extra slaap voor je kind, waardoor het ‘s ochtends opgewekter is. Daarnaast heb jij een extra half uur voor jezelf, waarin je iets kunt doen wat je energie geeft. Dit wordt geïllustreerd door de oplopende “kromme” lijn die steeds steiler omhoog gaat en aangeduid wordt met “Wat er in werkelijkheid gebeurt”. Een opvoedingssituatie die lastig is door het slaapgebrek van het kind en de vermoeidheid van de ouder, kan zo rechtgetrokken worden door de gewoonte elke dag een heel klein beetje aan te passen.
Die kromme lijn kan je herkennen als exponentiële groei. Exponentiële groei zie je als groei het resultaat is van feedbackloops. En waar vinden we die feedbackloops? Inderdaad, in complexe systemen. Het zien van exponentiele groei deed mij denken aan feedbackloops en dat was de trigger om het hele idee van gewoontes vanuit het perspectief van complexiteit te bekijken.
Alle gedrag is emergent gedrag
Ik weet heus wel dat alle gedrag emergent gedrag is en dat geld dus ook voor gewoontes. Een gewoonte is emergent gedrag van het systeem: jij als mens in de context waarin je je bevindt. Dit boek maakt inzichtelijk hoe gewoontes ontstaan en functioneren.
De auteur besteedt bijvoorbeeld aandacht aan de rol van de omgeving. Als je geen koekjes ziet, heb je minder neiging om er een te pakken. Als je geen rommel ziet, irriteer je je er ook niet aan. In termen van complexiteit begrijp ik nu dat zichtbaarheid een attractor is dat gedrag (de gewoonte) in stand houdt.
Hetzelfde geld voor de beloning die bij elk gedrag hoort. Hoe groter de beloning, hoe groter de kans dat je gedrag zal uitvoeren. Dat principe kennen we natuurlijk uit de psychologie. In complexe termen is de grote van de beloning dus een attractor die de gewoonte in stand houdt.
Conclusie
En dan nu de vraag, wat levert me deze inzichten nu op? Nou, dat ligt eraan. Praktisch gezien op het gebied van gewoontes misschien niet zo heel veel. Atomic Habits is als boek was duidelijk genoeg zonder dat je iets van complexiteit hoeft te weten. Maar het heeft me wel twee dingen gebracht die van belang zijn voor mijn pedagogische praktijk.
Ten eerste is het herkennen van complexiteit ook een soort gewoonte. Ik heb het in dit boek herkent en dat heeft me een beloning opgeleverd in de vorm van een A-ha moment. Dit maakt dat ik complexiteit in de toekomst vaker zal herkennen. Zo ben ik beter geworden in mijn vak.
Het tweede punt geldt voor alle nieuwe kennis die ik op doe. Ik heb nu meer inzicht in het ontstaan van gewoontes en ben mij sterker bewust van het complexe karakter. Als ik ooit een client krijgt bij wie gewoontes een rol spelen, weet ik hoe gewoontes ontstaan en zal ik de attractoren genoemd in dit boek sneller een plaats geven in de beschrijving en visualisatie van het systeem.
En mijn tip voor jou?
Als je exponentiële groei ziet, denk dan aan feedbackloops en daarmee aan de mogelijkheid dat je hier met een complex systeem te maken hebt.
Meer weten over complexiteit en het belang voor de pedagogiek? Leer dan hier verder.
Lees hier verder als je meer wilt weten over het herkennen van complexe pedagogische systemen.
Meer boeken waarin je complexiteit kan terugvinden? Lees dan bijvoorbeeld het boek Tipping Point of Weten wat je niet weet.
