Herken je dit? Je spreekt een collega en die blijkt te werken met een gezin die jij vorige jaar goed hebt geholpen. Alles ging daar weer goed, en nu zijn ze toch weer terug. Hoe komt dat toch?
Als je met kinderen en gezinnen werkt, weet je hoe ingewikkeld en hardnekkig hun problematiek kan zijn. Er zijn zoveel factoren die een probleem in stand kunnen houden. Je doet wat je kan, maar als er een ding is verbeterd, komt er een andere probleem opzetten. Tegen de tijd dat je daar wat aan hebt gedaan, is de eerste verbetering al weer verwaterd. Het lijkt soms dweilen met de kraan open.
Neem nu het overgewicht van de 5-jarige Mo. Het probleem lijkt simpel, hij snoept te veel en beweegt te weinig. Maar als je gaat praten, blijkt het helemaal niet zo simpel. Het gezin woont klein, vader werkt nachtdiensten en moeder gebruik snoep om Mo rustig te houden zodat vader kan slapen. Oma vindt dat een goede oma haar kind verwent en geeft daarom ook veel snoep. Moeder durft daar niks van te zeggen en haar man vindt het allemaal geen probleem. Hoe langer je praat, hoe meer factoren je ziet die, direct of indirect, het overgewicht van Mo in stand houden.
Op zo’n moment is het goed om je te realiseren dat de meeste pedagogische systemen complex zijn. En dan bedoel ik niet complex in de zin van ‘ingewikkeld’, maar complex is de wetenschappelijke zin. Er zijn heel veel elementen van een probleem die elkaar allemaal beïnvloeden. Ze beïnvloeden elkaar tot op het moment dat ze elkaar in evenwicht houden. Verandering aan één element creëert weerstand omdat de andere elementen het huidige evenwicht willen behouden: als moeder minder snoep geeft, vindt oma dat zielig en geeft een extra snoepje. Echte verandering vindt pas plaats als alle elementen permanent een andere plaats in het systeem hebben ingenomen.
Als dat is gelukt, en je ziet echte en permanente verandering, kom je bij de laatste uitdaging. Door al je werk ben je onderdeel wordt van het complexe systeem geworden. Je bent nu dus een kracht die het systeem in het gewenste nieuwe evenwicht houdt. Met jouw vertrek zullen de elementen opnieuw een evenwicht ten opzichte van elkaar moeten vinden. Zonder jou, dus. Neem bijvoorbeeld de wekelijkse weegmomenten. Zij houden moeder bij de les. Maar als het wegen stopt, valt het gevoel van noodzaak weg. Moeder vervalt daarom in haar oude gedrag. En het probleem keert terug. Wil je het gedrag van het nieuwe evenwicht behouden, moet je dus interventies hebben die ook de noodzaak van verandering bij moeder levend houden. Alleen wegen is in deze context niet voldoende om het goede gedrag te behouden na stoppen van interventie.
Wees bij het kiezen van interventies in complexe systemen dus bewust van je eigen kracht in het systeem. Kies voor interventies met effecten die ook doorlopen als jij geen onderdeel meer bent van het systeem.
