Ik ben altijd op zoek naar (psychologische) verschijnselen die je ook kunt bekijken door een complexe bril. De afgelopen week hoorde ik op verschillende plekken dat burn-out een serieus probleem lijkt te worden in Nederland. Deze ‘angst’ heeft vooral te maken met de krapte op de arbeidsmarkt. Natuurlijk bestaat het risico op burn-out ook voor dappere pedagogen, maar wist je dat ook kinderen en jongeren last kunnen hebben van burn-out? Reden genoeg om eens de literatuur in te duiken. En wat blijkt? Ook burn-out is complex.
Wat is burn-out?
Volgens Wikipedia in burn-out ‘een fysiologische aandoening waarbij de patiënt emotioneel en fysiek uitgeput is en weinig tot niets kan presteren’. Burn-out is ook in de DSM opgenomen onder het kopje Aanpassingsstoornis. Er moet sprake zijn van overspanning, de klachten zijn meer dan 6 maanden geleden begonnen en gevoelens van moeheid en uitputting staan sterk op de voorgrond.
Kinderen en jongeren hebben dezelfde symptomen als volwassenen. Omdat we een burn-out meestal in verband brengen met werk, is het herkennen bij kinderen lastig. Vaak begint het met vage klachten als lusteloosheid, slecht slapen en niet of nauwelijks eten. Meestal komen daar ook fysieke ongemakken bij als buikpijn of hoofdpijn. Hierdoor zullen ouders (en pedagogen) niet meteen denken aan een burn-out, maar eerder op zoek gaan naar een lichamelijke oorzaak van de klachten. (Op de website van het gezondheidsplein vind je een lijstje met symptomen).
Het Nederlands Jeugd Instituut heeft een Zorgstandaard Aanpassingsstoornis, maar deze zorgstandaard is niet specifiek gericht op kinderen en jongeren.
Wat veroorzaakt een burn-out?
Als je op het internet zoekt naar ‘Burnout’ zie je al heel snel termen als ‘een complex samenspel van persoonlijke, arbeidsgerelateerde en psychosociale elementen’, en ‘Een benadering op zowel individueel als op team- en organisatieniveau is nodig om het risico op burn-out effectief te verkleinen’. Het lijkt erop dat er verschillende zaken op verschillende niveaus een rol spelen. Volgens TNO klopt dat. Ze heeft in december 2020 een mooi rapport opgeleverd: “Burn-out. Oorzaken, gevolgen en risicogroepen” [i]. Ze concluderen daarin dat het ontwikkelen van burn-outklachten voornamelijk samen lijkt te hangen met de opeenstapeling of combinatie van verschillende factoren. Deze verschillende factoren hangen samen met het werk, de persoon en de maatschappij. Als je in onderstaand plaatje kijkt naar de aspecten die vallen onder ‘Werk’, kun je dat voor kinderen en jongeren zonder al teveel moeite vervangen door ‘School’.
Burn-out is complex
Mijn oog wordt onmiddellijk getrokken naar ‘opeenstapeling of combinatie van factoren’. Dit is zo’n stuk tekst dat riekt naar complexiteit. Het betekent eigenlijk er zijn verschillende oorzaken die elkaar beïnvloeden. Complex dus! En inderdaad zijn er onderzoekers die burn-out op deze manier hebben bekeken. Ze concludeerde dat een complex dynamische blik zeker toegevoegde waarde had. Ze hebben één computermodel gemaakt waarin ze de burn-out voor verschillende persona’s konden verklaren.
Nu is voor de meeste pedagogen het maken van een computersimulatie niet weggelegd. Maar dat betekent niet dat je niets kunt doen.
Burn-out in de praktijk.
Op het moment dat je burn-out erkent als complex probleem, als emergent gedrag van een complex systeem, kan je de middelen gebruiken die ter beschikking staan bij het oplossen van complexe problemen. Dat betekent dat je om te beginnen moet weten welke factoren er mogelijk te maken hebben met het ontstaan van een burn-out. Het plaatje van TNO is daarvoor een uitgangspunt, maar misschien is in specifieke casussen extra kennis nodig.
Daarna ga je kijken hoe deze factoren samenhangen bij deze specifieke client. In gesprek dus. Ga opzoek naar hoe die factoren elkaar beïnvloeden en maak er een systeemdiagram van. Dat diagram is dan de basis voor het zoeken naar een geschikte interventie.
Bronnen
[i] Houtman, I. L. D., Kraan, K. O., Rosenkrantz, N., Bouwens, L., van den Bergh, R., Venema, A., … & Hummel, L. (2020). Oorzaken, gevolgen en risicogroepen van burn-out: Eindrapport.
Meer weten?
Klik hier als je meer wilt meer weten over complexiteit en pedagogiek.
Weet je dat wetenschappers bij TNO ook het ontstaan van burn-out hebben gesimuleerd? Hier lees je over het ontstaan van burn-out.
Of, lees deze tip die uitlegt waarom een optelsom van factoren niet goed genoeg is.
Meer weten over psychische problemen als emergente eigenschap? Lees dan deze blog.
