Complexe systemen, en dus ook complexe problemen, organiseren zichzelf. Uit die zelforganisatie ontstaat dan een evenwicht met probleemgedrag dat we als pedagoog moeten helpen veranderen. Dat evenwicht is er niet voor niets. Op één of andere manier is dit evenwicht, op dit moment, gunstiger dan alle andere mogelijke evenwichten. Waarom? Geen idee, dat is niet altijd te achterhalen, maar daar moeten we het mee doen (om maar met Meester Visser te spreken).
Als je met een interventie het evenwicht, en dus het gedrag, laat veranderen, zal het systeem vaak na een tijdje weer terug willen vallen in het oude gedrag. In dat geval heeft je interventie dus niet geholpen. Nu kun je zeggen dat je interventie mislukt is. Maar die tijdelijk verbetering geeft wel informatie. Wat we eigenlijk willen, is dat het nieuwe evenwicht blijft. Het moet dus níet terugvallen in het oude evenwicht. Onze opdracht als dappere pedagoog wordt dus: maak het nieuwe evenwicht robuuster.
Terugval naar oude evenwicht
Als voorbeeld kun je denken aan het aanbieden van wekelijkse weegmomenten bij obesitas beschrijding. Op deze manier wordt een gezonde(re) leefstijl gestimuleerd. Op het moment dat de interventie stopt en dus ook de weegmomenten stoppen, kan men weer vervallen in de oude, ongewenste leefstijl. De weegmomenten waren blijkbaar een manier om het systeem in het gezonde evenwicht te houden.
Het kan zelfs zo zijn dat alleen jouw aanwezigheid al genoeg was om het systeem te laten kantelen naar een beter evenwicht. De mogelijkheid om jouw om hulp te vragen kan een ouder genoeg zelfvertrouwen geven om ander gedrag te vertonen. Zo ben je onderdeel geworden van het systeem dat een nieuw evenwicht heeft gevonden. Maar als jij weg gaat, verdwijn je uit het systeem van de client. Met het oude systeem zal ook het oude gedrag terugkeren.
Als je merkt dat een probleem weer terugkomt na het stoppen van de interventie, betekent dat dat het nieuwe evenwicht niet stabiel genoeg is. Het valt (te) makkelijk terug in het oude evenwicht. Het nieuwe evenwicht moet eigenlijk beter tegen een stootje kunnen, robuuster worden.
Hoe maak je het nieuwe evenwicht robuuster?
Om ervoor te zorgen dat het systeem na het stoppen van de interventie niet terugvalt in oud gedrag, moeten er attractoren worden toegevoegd in het nieuwe evenwicht. Deze moeten het systeem in het verworven nieuwe evenwicht houden. Jammer genoeg kan ik je hiervoor geen kant en klare oplossingen geven. Welke factoren een stabiel nieuw evenwicht maken, zal per situatie verschillen. Een goed beeld van het probleem zal helpen om zo’n factor te vinden.
Maar eén interventie voor het toevoegen van attractoren verdient hierbij speciale aandacht: het uitbreiden van het sociale netwerk van de cliënt. Dit netwerk zorgt niet alleen voor materiële en immateriële steun maar heeft ook invloed op de beleving van de cliënt. Het vergroten van het netwerk levert dus verschillende nieuwe attractoren op. Hopelijk genoeg om jouw vertrek uit het systeem te compenseren en het zo het nieuwe evenwicht robuuster te maken.
Meer weten? Kijk waarom kennis over complexiteit belangrijk is voor pedagogen.
Niet alle problemen zijn hetzelfde. Lees hier welke problemen je anders (complex) moet aanpakken.
Meer tips? Lees hier bijvoorbeeld waarom het belangrijk is om soms te helpen. Of kijk hier voor een overzicht.
