We hebben al aandacht besteed aan het feit dat huiselijk geweld in veruit de meeste gevallen een complex probleem is. Er zijn veel verschillende factoren die elkaar beïnvloeden. Uit dit samenspel van factoren ontstaat het geweld. Bovendien houden de verschillende beïnvloedingsrelaties elkaar in evenwicht waardoor het emergente gedrag, het geweld, niet makkelijk te veranderen is. Hoeveel duidelijker kan complexiteit zijn? Maar uit het rapport hieronder blijkt nog wat anders. Ook de aanpak van huiselijk geweld is complex. Huiselijk geweld is complex in inhoud én aanpak.
Het feit dat huiselijk geweld complex is, is ook het uitgangspunt van dit rapport.
“De problematiek van huiselijk geweld is complex. Er zijn veel verschillende vormen van geweld in relaties en gezinnen, tegen een achtergrond van problemen in de verschillende leefgebieden, van schulden, huisvesting en werkloosheid tot verslaving, psychiatrische problematiek en verstandelijke beperking” (blz. 7)
Ik heb geen idee of de auteurs ‘complex’ bedoelen in de wetenschappelijke zin van het woord, maar dat doet er niet zoveel toe. Voor een goed verstaander druipt de complexiteit van het rapport. (Ook complexiteit leren herkennen, doe dan onze basiscursus).
De inhoud van dit rapport gaat niet zozeer over huiselijk geweld, maar over de aanpak van huiselijk geweld. Dus over hoe verschillende (hulp)instanties samenwerken om dit probleem te verminderen. Wat blijkt nu? Het systeem dat in Rotterdam bestaat voor de aanpak, is ook complex! (en niet alleen in Rotterdam neem ik aan). Ik pik er een paar dingen het rapport die deze conclusie wat mij betreft ondersteunen.
Aanpak huiselijk geweld is een (ongewenst) evenwicht
“Concluderend: de uitvoering is weerbarstig Het is moeilijk om in de uitvoering van hulp en bescherming vanuit dezelfde visie te werken, en vanuit een gezamenlijk plan elkaar aan te vullen. In de praktijk is het lang niet altijd mogelijk de slagvaardige samenwerking te realiseren die noodzakelijk is.” (blz. 12)
Het huidige emergente gedrag van het systeem is onvoldoende om het huiselijk geweld effectief aan te pakken. Het is lastig om de uitvoering te veranderen. Er spelen allerlei factoren (gezamenlijk visie, gezamenlijk aanpak) die verandering naar een nieuw en beter evenwicht in de weg staan. Er is dus een ongewenst evenwicht en dat evenwicht is robuust.
Probleem zit hem in de structuur
Bij complexiteit wordt het emergente gedrag bepaald door de relatie tussen de elementen. Het is dus de structuur die het gedrag bepaald. Het rapport zegt: er zitten
“Weeffouten in indicatiestelling huiselijk geweld” (blz. 18)
Het zijn dus niet de individuele mensen (of organisaties) die het niet goed doen. Het ontbreekt niet aan kennis of goede wil. Volgens het rapport is het systeem gebouwd op foutieve aannames, zoals feit huiselijk geweld een individueel probleem is en niet een gezins- (lees systeem) probleem (blz. 19). Op basis van deze aannames wordt een heel systeem gebouwd dat vervolgens niet blijkt te werken. Niet echt een verrassing.
Daarnaast biedt de huidige aanpak…
“te weinig ruimte voor gezins- of relatieanalyse.”(blz. 19)
Zoals gezegd is huiselijk geweld een complex probleem. Er zijn veel factoren die elkaar in evenwicht houden. Hoe die relaties in een specifieke casus lopen is bij complexe problemen vaak niet voor de hand liggend. Een goede analyse voorkomt verkeerde aannames en dus ook verkeerde interventies. Maar zo’n analyse maken kost tijd en die is er blijkbaar onvoldoende. Dit gebrek aan ruimte is een probleem van het systeem, niet van de individuele hulpverlener. Ook niet van de organisatie. Meer tijd betekent meer geld. De hoeveelheid geld is echter beperkt. Je kan jezelf als aanbieder dus volledig uit de markt prijzen (leve de marktwerking “sarcasme emoji”)
Oplossingsrichtingen aanpak huiselijk geweld
Het rapport geeft een duidelijke samenvatting van het werken met complexe problemen:
“Wat het verleden duidelijk heeft gemaakt is dat er geen eenvoudige oplossingen zijn voor complexe problemen. Het is een proces van zoeken en doen, uitproberen, reflecteren en aanpassen. Niet op eigen houtje maar met elkaar, dat wil zeggen uitwisselen met elkaar wat werkt en wat niet. Het is een proces van continue verbetering, maar dit moet wel vanuit een focus. Die focus of richting kan worden gegeven door overeenstemming over gedeelde uitgangspunten of leidende principes.” (blz. 28)
Voor iedereen die iets snapt van complexiteit ligt dit voor de hand. Je weet dat er geen simpele maar ook geen standaard oplossingen zijn. Voor anderen klinkt het misschien een beetje als een dooddoener. Waarom kunnen ze niet gewoon vertellen hoe het opgelost moet worden? Misschien maar nog meer onderzoek doen? Maar (traditioneel) onderzoek heeft een beperkte rol in complexe problemen. Zelfs als je de (niet bestaande) “belangrijkste” factor vindt, zal elke verandering in het systeem zorgen voor verandering ergens anders in het systeem. Dat “ergens anders” kan ook bij een andere organisatie zijn. De consequenties van veranderingen zijn dus niet te overzien. Je kan niets anders doen dan proberen (wel gefundeerd natuurlijk), monitoren en kijken wat er gebeurd.
Gewenste veranderingen in aanpak huiselijk geweld
In het rapport worden er een aantal gewenste veranderingen genoemd. Ik pik er één uit die past bij het structuur probleem van hierboven:
“De voorwaarden voor maatwerk moeten worden vergroot: flexibiliteit in inzet van budgetten en menskracht, onorthodoxe oplossingen voor structurele problemen op het vlak van huiselijk geweld.” (blz. 30)
Huiselijk geweld is complex en daarom is elke casus anders. Elke casus heeft zijn eigen onderlinge interacties. Een goede analyse is dus noodzakelijke (zie hierboven). De oplossing die daarbij past zou voor elke casus anders kunnen zijn. Maatwerk is dus noodzakelijk.
Hierbij wordt ook de aandacht gevraagd voor onorthodoxe oplossingen. Hierbij is het beroemde citaat van Einstein op zijn plaats: “We kunnen een probleem niet oplossen met de denkwijze die het heeft gecreëerd.” Het is natuurlijk niet de bedoeling om zomaar wat te doen. Maar met een goede analyse van het systeem, kom je vaak bij oplossingen die niet voor de hand liggen. Geef deze wel een kans!
Kortom
Zowel het probleem “huiselijk geweld” als het probleem “aanpak van huiselijk geweld” zijn allebei complex. Complexe problemen binnen een complex probleem dus. Het zoeken naar simpele oplossingen voor complexe problemen is bij voorbaat gedoemd te mislukken. Dit rapport geeft een heel aardig overzicht over de complexiteit. De kanttekening is natuurlijk wel dat als we niet in staat zijn om individuele complexe pedagogische problemen op te lossen omdat we niet weten hoe we om moeten gaan met complexiteit, wat is dan de kans dat we dit, nog veel complexere probleem kunnen oplossen?
Lees hier het hele rapport: https://www.huiselijkgeweld.nl/binaries/huiselijkgeweld/documenten/rapporten/2020/06/25/complexe-problemen-vragen-onorthodoxe-oplossingen/119008_Complexe_problemen_vragen_WEB.pdf.pdf
Meer lezen?
Meer weten over huiselijk geweld en de relatie met complexiteit? Kijk hier voor andere artikelen.
Wil je weten waarom kennis over complexiteit belangrijk is? Lees dan dit artikel over het belang van complexiteit voor pedagogen.
Werken met complexe pedagogische problemen is een vak apart. Kijk hoe je ook een dappere pedagoog kunt worden.
