Een complex dynamisch systeem bestaat uit veel elementen en veel relaties. Samen bepalen zijn het gedrag van het systeem. Maar niet iedereen ziet het systeem op dezelfde manier. Andere mensen zien waarschijnlijk dingen die jij niet ziet. Je kunt dus alleen niet afgaan op je eigen visie. Daarom: bekijk het systeem van alle kanten.
Verschillende perspectieven
Neem een oma die een drukke ouder helpt. Oma denkt dat ze de ouder helpt waardoor die minder stress heeft en daardoor sensitiever op de kinderen zal reageren. Als de ouder het drukker krijgt gaat ze dus meer helpen. En de ouder waardeert dat. Toch helpt de hulp niet. Hoe kan dat?
Als je het perspectief van de ouder erbij betrekt, zie je meer. De hulp zorgt inderdaad dat er minder dingen te doen zijn, wat voor minder stress zorgt. Maar het zorgt ook voor een minder zelfvertrouwen dat voor meer stress zorgt. Verschillende perspectieven geven dus verschillende inzichten.
Verleden, heden en toekomst
Een systeem van alle kanten bekijken, betekent ook dat je kijkt vanuit het verleden, het heden en de toekomst. Zo kan het verleden soms relaties tussen elementen verklaren. Als je weet waarom een relatie zo is, kun je die relatie wellicht ook veranderen.
In bovenstaand voorbeeld wordt het zelfvertrouwen van de ouder negatief beïnvloed door de hulp van oma. Deze reactie kan veroorzaakt worden door vervelende ervaringen uit het verleden. (bijvoorbeeld als moeder regelmatig ‘Je kan ook niks zelf!’ hoorde). Een vorm van therapie zou dan kunnen helpen om deze reactie/relatie te verbreken. Als de hulp niet meer het zelfvertrouwen ondermijnt, wordt de loop ‘R. Hulp zorgt voor meer stress’ doorbroken en blijft het systeem in balans.
Kijken naar de toekomst kan ook informatie opleveren. Van sommige attractoren is redelijk bekend van wat ze in de (nabije) toekomst gaan doen. De reactie van het systeem op de veranderingen is soms ook bekend, bijvoorbeeld door resultaten uit het verleden. Kun je die resultaten verklaren met het huidige model van het systeem?
Stel dat uit het verleden bleek dat veranderingen stress opleveren bij een ouder. En je weet dat één van de ouders binnenkort van baan verandert. Op basis van resultaten uit het verleden kun je nu dus verhoogde stress verwachten. Kan je dat verklaren? Welke aspecten van de veranderingen beïnvloeden de stress, direct of indirect? Die elementen moet je dus ook meenemen.
En let vooral ook op de aanwezigheid van feedbackloops. Die hebben grote invloed op het gedrag van het systeem, ook naar de toekomst.
Verschillende niveaus
Het systeem van alle kanten bekijken betekent ook kijken naar verschillende niveaus (persoonlijk, gemeenschap, maatschappij) waarop de attractoren zich kunnen bevinden. Voor het analyseren van opvoedproblematiek wordt vaak gebruik gemaakt van het balansmodel . Hierin gaat men op zoek naar risico- en beschermingsfactoren die een (negatieve of positieve) invloed hebben op het probleem. Vanuit een complexiteitsperspectief kunnen deze factoren dus attractoren in het complexe systeem zijn. Het balansmodel is daarom een mooi uitgangspunt voor een eerste analyse. Maar het is van belang om daarna verder te onderzoeken hoe die attractoren invloed uitoefenen en wat ze precies beïnvloeden.
Persoonlijke factoren nemen we als pedagoog meestal mee als we het systeem bekijken. Maar beïnvloedt de aanwezigheid van een speeltuin in de buurt de opvoeding? Is moeder blij als kinderen gezellig buitenspelen en zij van de zon kan genieten| Of is ze altijd aanwezig als de kinderen buitenspelen en had ze in die tijd ook iets ‘nuttigers’ kunnen doen? Ook hier is beleving dus van het grootste belang.
Hetzelfde geld voor de invloed van de belastingdienst, jeugdzorgwetten en visie op kinderopvang. Ondanks dat je als pedagoog niets aan die zaken kunt veranderen, zijn ze wel van belang. Door te kijken hoe deze exo- en macrofactoren de elementen uit het systeem beïnvloeden, kunnen beleving en relaties duidelijker worden.
Bij complexe problemen zullen attractoren regelmatig uit verschillende disciplines en vanuit verschillende niveaus komen. Een goed werkend interdisciplinair team waarin verschillende zienswijzen geïntegreerd worden tot één aanpak, is dan noodzakelijk. Domweg risicofactoren wegnemen of beschermingsfactoren toevoegen is vaak verloren energie.
Systeemdiagrammen
Een visuele representatie van alle attractoren en hun causaliteitsrelaties in het systeem kan waardevolle inzichten geven op welke plek in het systeeminterventies zin hebben. Lees hier meer over het maken van systeemdiagrammen
Lees ook deze tip over hoe je complexiteit kunt herkennen.
Meer Tips? Lees hier over de tip het belang van indirecte factoren.
Of kijk hier naar alle tips voor het werken met complexe pedagogische systemen.
