Om een goede systeemdenker en dus een dappere pedagoog te zijn, is het nodig om op een andere manier naar de wereld om je heen te kunnen kijken. We moeten een bepaald systeem (soms is dat een probleem) zien in zijn geheel én in zijn delen. Maar we moeten vooral de onderlinge verbanden en beïnvloeding tussen de delen zien. Alleen dan hebben een kans op het systeem, en dan vooral het emergent gedrag van dat systeem, te sturen in een richting die we willen.
Omdat een systeem uit veel elementen en nog meer beïnvloedingsrelaties bestaat, werkt een beschrijving in de vorm van taal meestal niet goed genoeg. Een verhaal over hoe een systeem in elkaar zit, wordt al heel snel onnavolgbaar. Wat wel werkt, is een plaatje, een visuele representatie van alle elementen én alle relaties. Zo’n representatie noemen we een systeemdiagram.
Het maken van een systeemdiagram is niet altijd makkelijk. Natuurlijk kun je het proberen in Word. Die kan immers ook pijlen en rondjes tekenen. En dat werkt best OK (maar niet heel makkelijk) als je al weet wat je wilt tekenen. Maar als je het wilt gebruiken om je (complexe) gedachten te ordenen, dan werkt het niet, vind ik tenminste. Toevoegen van verbanden in de vorm van pijlen wordt al heel snel rommelig. Je kunt elementen lastig verplaatsen en het is moeilijk om een overzicht te houden. Gelukkig zijn er ook andere tools beschikbaar, speciaal gemaakt voor het teken van systeemdiagrammen.
Tekenen van een systeemdiagram
Een van de tools is Graphviz. Het is een webbased tool, dus overal te gebruiken. Het heeft twee schermen. In het ene scherm vertel je hoe de elementen heten en hoe de relaties lopen. In het andere scherm zie je het resultaat:
Dit is de tekst die links staat:
digraph {
a -> b;
b -> c;
c -> d;
d -> a;
}
Wat er staat is:
A beïnvloed B
B beïnvloed C
C beïnvloed D
Enz.
Simpel toch?
Vervolgens kan je de vormen, de kleuren, de pijlen en eigenlijk alles nog veranderen. Dat vereist wel wat uitzoekwerk, en moet in de tekst aangebracht worden, maar er kan veel:
Hier staat de tekst voor dit diagram.
Het mooie aan deze tool is dat het tekenen vanzelf gaat. Dat betekent dat als je een element toevoegt, er vanzelf een nieuwe tekening komt met zo min mogelijke kruisingen en dus makkelijk te lezen.
Dit voordeel is ook gelijk het nadeel. Als je relaties en elementen in beeld hebt, ga je op zoek naar loops. Die zijn op zich best makkelijk te vinden. altijd beginnen met elementen die zowel een invoer als een uitvoer hebben.
Maar de loops duidelijk maken in diagram, bijvoorbeeld door ze in een cirkel te plaatsen, dat gaat dan weer niet. In ieder geval niet makkelijk. Daarmee wordt de bruikbaarheid van het diagram, in bijvoorbeeld een overleg, een stuk minder.
Tips voor gebruik
Om het overzicht te houden zou ik de elementen los noemen, dus voordat je de relatie aangeeft. Zo kan je goed zien welke elementen je allemaal al hebt. Dit is zeker zinvol als je een flink diagram hebt.
Je kan de elementen wel plakken vanuit een ander programma, bv Word of Excel. Gewoon copy/paste. De relaties zal je met de hand moeten aangeven.
Hier zie je een stukje van het diagram voor sociaal kapitaal:
Eindoordeel
Makkelijk om te starten, helpt in het ordenen van gedacht. Snel een overzichtsdiagram dat zichzelf aanpast aan nieuwe elementen en relaties.
Uiteindelijk net niet genoeg omdat het aangeven van loops, toch een belangrijk onderdeel van complexe systemen, niet goed kan.
Voordelen
- Gratis
- Makkelijk te leren, gelijk starten
- Bepaalt zelf de meest handige (leesbare) plaats voor je elementen
- Webbased, dus niets downloaden en overal te gebruiken.
- Geen aanmelding nodig
- Duidelijk overzicht van de elementen en relaties in het systeem
- Resultaten zijn makkelijk te delen d.m.v. een link die je kunt versturen
- Uitgebreide opmaakmogelijkheden van de elementen en relaties
- Plaatjes kunnen gedownload worden om te gebruiken in documenten o.i.d.
Nadelen
- Geen WYSIWYG (What you see is what you get). Het is een tekst interface die vertaalt wordt naar plaatjes.
- Weinig mogelijkheden voor het handmatig ordenen van elementen, bijvoorbeeld om loops te benadrukken.
- Beter opmaak vereist wat uitzoekwerk en moet handmatig (met tekst) aangebracht worden
- Geen eenvoudige manier om plaatjes te bewaren of terug te halen (kopiëren naar Word kan wel)
- Geen import/export mogelijkheid (b.v. naar excel) maar je kan wel iets met copy/paste
Proberen
Kijk op deze website. Je krijgt gelijk een klein voorbeeld. Je kunt hiermee spelen of de tekst vervangen door het voorbeeld hierboven.
