Wie betaalt de zorg

opleidingen

Meepraten?

Kom bij de facebookgroep voor pedagogen die niet bang zijn voor complexiteit!

Complexe systemen gedragen zich vaak onvoorspelbaar, dat weten we.  Soms hebben goedbedoelde interventies een onbedoeld effect wat de situatie erger maakt in plaats van beter, wat natuurlijk nooit de bedoeling was. Het is zo’n veel voorkomend verschijnsel, dat het zijn eigen naam heeft gekregen: Het cobra-effect.

Het cobra-effect is het gevolg van onvoldoende begrepen feedbackloops. Een verandering start een feedbackloop, maar die blijkt bij nader inzien niet te lopen zoals je dacht. Als je dat situaties vertaalt in causale diagrammen, die zie je vaak beter wat er aan de hand is.

Neem als voorbeeld de decentralisaties uit 2015. Sinds dat jaar zijn de gemeentes verantwoordelijk voor de jeugdzorg, werk en inkomen en de zorg aan langdurig zieken en ouderen. Op deze manier zou de hulp beter afgestemd worden op doelgroep in de gemeente. Wassenaar heeft waarschijnlijk andere problemen dan Delfzijl en dus ook andere oplossingen nodig. Lijkt dus best een goed idee. Gemeentes kijken welke hulp er nodig is in hun gemeente, en kopen dat dan in.

Zolang de zorgvraag in een gemeente stabiel is, is dit systeem goed te managen door het budget te managen. Maar op het moment dat de zorgvraag gaat stijgen, wordt het budget per geval kleiner, wordt de beschikbare hulp kleiner, wat er voor zorgt dat de zorgvraag nog groter wordt. Een klein duwtje geeft in dit geval al snel een sterk oplopend zorgbudget. Als je dit vertaalt naar een causaaldiagram, zie je de volgende, zichzelf versterkende, feedbackloop :

Wie betaalt de zorg - versterkende loop

Gemeentes zijn niet blij met deze feedbackloop. Elke Euro kan immers maar één keer kan worden uitgegeven. Dit systeem is dus alleen stabiel als er niets verandert. (En even terzijde, zo zie je dus ook een vlindereffect. Een kleine stijging in zorgvraag kan hele grote gevolgen hebben.)

Onbedoelde effecten – het cobra effect

Maar het feit dat de zorg naar de gemeente is gegaan, geeft rare situaties zoals een artikel in de Groene Amsterdammer van 6 januari 2021 (https://www.groene.nl/artikel/wij-zijn-geen-swiebertjes). Als je een gemeente bent met een hoop zorginwoners, dan kost je dat een hoop geld. Als je gaat snijden in je budget, gaat die bovenstaande feedbackloop lopen. Het enige wat de gemeente hier onder controle heeft, is het zorgbudget. Maar dat is niet oneindig, en er moeten ook andere dingen betaald worden. Zo heeft de bezuiniging, samen met de decentralisatie dus een onbedoeld effect. De zorgvraag stijgt in plaats dat hij gaat dalen. Zelfs als het aanbod beter is afgestemd.

Gemeentes moeten dus op zoek naar manieren om zorg te leveren zonder dat hun budget explodeert. Uit het causale diagram dat het verminderen van de zorgvraag de loop ook zou stoppen. De zorg die de gemeente betaalt. Dus als die mensen in een andere gemeente gaan wonen, scheelt dat een hoop. Je krijgt dan het volgende causale diagram:

Wie betaalt de zorg, dubbele loop

Als er meer zorgvraag komt, stimuleert de gemeente Den Haag het verhuizen, waardoor er minder zorgvragers zijn, waardoor de totale zorgvraag verminderd. (De + bij de pijl betekent dat als het ene groeit, het andere ook groeit. Of in dit geval, als het ene afneemt, neemt het ander ook af) Op deze manier probeert de gemeente het systeem te stabiliseren zodat het zorgbudget niet de pan uitrijst.

Wie betaalt de zorg? Niet ons probleem!

Jammer voor die andere gemeente, dat natuurlijk wel. Maar die andere gemeente is ook niet gek. Die hebben hetzelfde probleem. Meer zorgvragers zorgt uiteindelijk voor een sterk oplopend budget. Die zien dit soort zorgvragers dus liever gaan dan komen. Er worden allerlei obstakels neergelegd, om het zorgbudget van de gemeente in de klauwen te houden. Op het niveau van gemeente allemaal logisch, maar op menselijk niveau natuurlijk bijzonder pijnlijk.

Maar het geldt ook voor hele zorginstellingen. Een goede zorginstelling, bijvoorbeeld voor verslaving, trekt mensen aan. Mooi zou je denken, worden er meer mensen geholpen. Maar het trekt wel de “verkeerde” mensen aan, mensen die meer of duurdere zorg nodig hebben. Weegt dat op tegen de werkgelegenheid? Zo’n instelling in je gemeente is dan ineens niet meer zo’n goed idee. Want wie gaat er betalen voor de nieuwe inwoner? De gemeente waar die vandaan komt? Dat geld krijgen kan best nog eens een probleem worden. In het artikel uit de Groene Amsterdammer staan verschillende voorbeelden. 

Dus in plaats van dat de gemeente zorg op maat gaat bieden (wat de bedoeling was van de decentralisatie) , gaat de gemeente leuren met zijn zorgvragers. En ondertussen wordt er niet geholpen. Wordt het probleem van de zorgvrager groter, de druk op het budget van de gemeente groter, is er nog minder hulp beschikbaar, en wordt het probleem bij de zorgvrager nog groter. Zie hier een zichzelf versterkende loop.

Feedbackloops als bron van het cobra-effect

Dit soort feedbackloops liggen bijna altijd als basis onder verschijnselen als het cobra-effect. Het oplossen van dit probleem door de gemeente lijkt misschien simpel: probeer de zorgvragers niet weg te lokken (of weg te pesten). Maar dat kan betekenen dat mensen uit andere gemeentes naar jouw gemeente toe willen komen, daar is immers wel goede zorg. En daar heb je als gemeente geen geld voor. Waardoor de hulp minder wordt. Het positieve hieraan is dat mensen dan niet meer willen komen. Dit is nu een voorbeeld van een balancerende loop: het systeem van onvoldoende hulp houdt zichzelf in stand.  En dat was niet de bedoeling van de decentralisatie.


Er is ook een video van deze blog op ons eigen youtubekanaal: https://www.youtube.com/watch?v=8lMYp_hl2R4&t=15s

dynamiek in pedagogiek

Wat zoek je?

Meer weten over hardnekkige pedagogische problemen?

podcast aanvragen

Ik stuur je drie dagen lang, elke dag een podcast waarin ik je vertel wat hardnekkige pedagogische problemen zo bijzonder maakt en wat dat voor jou als professional betekent.

dynamiek in pedagogiek

Deze website maakt gebruik van cookies. Door de site te blijven gebruiken, ga je akkoord met ons cookiebeleid. Meer informatie: Privacybeleid​