Een plaatje van een complex systeem kan een hoop informatie opleveren. Systemen zijn vaak zo complex dat taal (per definitie lineair) de wederzijdse beïnvloeding niet goed duidelijk kan maken. Een plaatje kan dat wel. Zo’n plaatje met alle beïnvloedingsrelaties (oorzaak en gevolg) noemen we een causaaldiagram.
Zo’n diagram kan een hoop inzicht leveren, en het is bovendien een goede basis om met anderen te praten over de verschillende invloeden die in het systeem herkenbaar zijn. Maar het maken van zo’n plaatje valt nog niet mee. Hans Vermaak heeft 5 stappen beschreven om tot een goed causaal diagram te komen.
Dit is de derde in een serie van 5 blogs waarin ik zo’n tot een goed causaaldiagram probeer te komen. Om de stappen concreet te laten zien, gebruik ik een voorbeeld over spijbelen op de middelbare school.
In stap 1 hebben we al brainstormend een flink aantal factoren gevonden waarvan we vermoeden dat ze op een of andere manier invloed hebben op spijbelen. Zie deze blog voor stap 1 van het maken van een causaaldiagram.
In deze blog beschrijf ik stap 2 waar we de factoren uit stap 1 aan elkaar hebben verbonden. Nu dus naar stap 3.
Stap 3: check pijlen op oorzaak en gevolg: ‘meer van dit = meer/minder van dat’
De pijlen in een causaliteitsdiagram geven geen volgorde aan, dus niet ‘eerst dit, dan dat’. Loop dus elke pijl na met de gedachte ‘betekent meer van dit = meer/minder van dat’? Als het antwoord niet een duidelijk ‘Ja’ is, dan is er waarschijnlijk geen sprake van causaliteit. Hoort die pijl wel zo te lopen?
Als je koppeltjes van factoren ziet waartussen de pijlen op en neer gaan, dan is het waarschijnlijk te simpel. Kijk of er nog tussenliggende factoren zijn, zodat je straks wel een echte cirkel hebt.
In deze stap begin je dus met het kritisch bekijken van het tot nu toe intuïtieve model
In ons diagram dat aan het einde van stap 2 is gemaakt, ga ik nu Plusjes en Minnetjes toevoegen. Waarbij ‘+’ staat voor ‘meer van dit betekend meer van dat’. Een ‘-‘ betekent ‘meer van dit betekend minder van dat’.
Tijdens het tekenen kwam ik erachter dat de link tussen Interesse en schools_succes_ervaring niet goed was. Eigenlijk is interesse een bijdrage aan intrinsieke Motivatie, dus die pijl loopt nu anders.
De factor “toekomst_visie” is een beetje dubbel. Het heeft te maken met of je denkt dat je er wat aan hebt in de toekomst, dus heeft invloed op motivatie. Ik heb het hernoemd naar “positief toekomst perspectief”
Verder vind ik dat er nu heel veel via motivatie gaat, en dat is denk ik niet terecht. Er zijn redelijk wat jongeren die spijbelen omdat de omstandigheden hen ertoe dwingen. Bijvoorbeeld armoede thuis. Dat maakt dat schoolspullen lastig te kopen zijn (spullen op orde), dat er gewerkt moet worden wat weer tijd kost. Maar dan kunnen er wel spullen gekocht worden. Die zijn dus toegevoegd,
Verder is stress denk ik een belangrijke factor, die heeft heel veel links. Stress kan vergroot worden door armoede, door het missen van gevoeld van competentie, door gebrek aan tijd. Stress heeft negatieve invloed op interesse (je hebt wel wat anders aan je hoofd), op je competentie (je hebt nl wel wat anders aan je hoofd), je hebt minder concentratie, en je hebt je spullen minder vaak op orde. Er zijn er vast nog meer, maar hier laat ik het bij.
Je ziet nu al hoe belangrijk de focus/scope/afbakening is. Kijk je op organisatieniveau (zoals school) dan zal (school)maatschappelijk werk hier ook bij moeten en zullen een hoop specifieke kind factoren komen te vervallen. Werk je met een jongere, dan kijk je veel meer naar welke factoren voor deze specifieke jongere spelen.
Dan hebben we nu het volgende plaatje:
Nog even terug naar stap 2? “Voel verhaallijnen aan, vind cirkels en voeg missende schakels toe” vind je in deze blog
Het volledige artikel vindt je hier:
En is uit het boek:
Kessener, B., & van Oss, L. (2019). Meer dan de som der delen. Systeemdenkers over organiseren en veranderen. Management Impact.
