Het eindrapport van het expertteam ouderverstoting/complexe omgangsproblematiek heb ik met plezier gelezen. Niet alleen om de inhoud, maar vooral omdat hier een groep mensen bezig is geweest die snapt hoe complexiteit werkt. Een probleem van deze orde is geen eenvoudige optelsom van probleemcomponenten. Verschillende probleemcomponenten beïnvloeden elkaar totdat niet meer duidelijk is wat oorzaak is en wat gevolg. De uitkomst van de wederzijdse beïnvloeding is in ieder geval duidelijk: omgangsproblematiek, die in zijn ergste vorm leidt tot ouderverstoting. Relaties zijn (soms onherroepelijk) beschadigd met alle gevolgen van dien, zowel persoonlijk als maatschappelijk. Het expertteam zegt daarom terecht dat “factoren, elkaar wederkerig beïnvloedend en soms onontwarbaar met elkaar verbonden, kunnen het probleem – zeker als één en ander de tijd krijgt om voort te woekeren en andere risicofactoren zich opstapelen – doen uitgroeien van een problematiek met grijstinten tot een problematiek die zwart-wit wordt”. (blz 87).
Het oplossen van complexe problemen is niet simpel. Door de onderlinge beïnvloeding kunnen successen op één deelprobleem, ergens anders nieuwe problemen veroorzaken. Uit de complexiteitstheorie weten we dat het opknippen van complexe problemen in deelproblemen om deze vervolgens op te lossen, niet werkt. Vaders die opvoedhulp krijgen in de hoop dat moeder meer vertrouwen krijgt, kan ook tot gevolg hebben dat moeder zich aangevallen voelt als onvoldoende opvoeder en nog harder in de verdediging gaat. Elke actie of maatregel die in complexe omgangsproblematiek wordt genomen, kan zowel een positieve als een negatieve uitwerking hebben, afhankelijk van de beleving van de personen, die weer afhangt van zijn/haar verleden en hoe er de nacht tevoren geslapen is. Een complex probleem kan alleen worden opgelost als er een gezamenlijk actieplan komt waarin alle onderlinge afhankelijkheden en belevingen van alle betrokken worden meegenomen in de afweging. Dit is een van de redenen waarom enkelvoudig interventies haast nooit werken in complexe problemen. Interventies die wel een (klein) effect hebben, werken in op verschillende probleemcomponenten. Hierdoor wordt de kans kleiner dat door het verbeteren van één probleemcomponent er ergens anders en nieuwe probleem ontstaat.
Op dit punt dreigt het nu mis te gaan. Want net als dat het ontstaan van omgangsproblematiek het gevolg is van veel factoren uit een gezinssysteem die elkaar wederzijds beïnvloeden, is ook het onvermogen van ons huidige zorgsysteem om deze problematiek voldoende het hoofd te bieden het resultaat van veel elkaar wederzijds beïnvloedende factoren. Het is niet de schuld van de hulpverleners, net zo min als het de schuld van de ouders is. En het gebrek aan communicatie tussen instellingen speelt net zo’n grote rol als het gebrek aan communicatie tussen ouders. Beide situaties, omgangsproblematiek en onvoldoende hulpverlening, zijn complexe problemen.
Dit betekent dat de voorwaarden die gesteld worden aan het oplossen van complexe omgangsproblematiek ook gelden voor de oplossingen die het expertteam heeft aangedragen. Cherry picking, de meest sexy, of de meest makkelijk te implementeren aanbeveling eruit halen, en de rest laten liggen, gaat niet werken. En als de gekozen maatregelen dan ook nog eens de druk op ouders verhogen in plaats van hen een uitweg te bieden (door de nadruk te leggen op drang en dwang) zal het systeem alleen nog maar stabieler worden. Het probleem wordt nog moeilijker op te lossen.
Het is daarom te hopen dat de Minister het rapport anders heeft samengevat dan de Volkskrant in zijn artikel van 5 februari j.l. Ik geloof zeker dat verstoten ouders het artikel vol hoop hebben gelezen. Eindelijk worden ze geholpen in het halen van hun recht. Maar als dit alles is wat er straks in het beleid overblijft van het rapport, dan hebben we het probleem niet opgelost, maar alleen maar erger gemaakt.
Als er dan financieel gezien toch maar beperkte maatregelen mogelijk zijn, mag ik dan de Minister vragen om vooral de preventieve maatregelen uit de onderkant van de piramide door te voeren? Preventie spreekt minder tot de verbeelding, en de oogt wellicht minder daadkrachtig, maar het zal er hoogstwaarschijnlijk wel voor zorgen dat (1) het tijdseffect minder een rol zal spelen (2) waardoor problemen makkelijker kunnen worden opgelost wat er voor zorgt dat er (3) minder problemen doorstromen naar de hogere lagen in de piramide. De stok achter de deur van de rechter zal dan voor minder kinderen nodig zijn.
